نتانیاهو نیز از وضعیت مساعدی در داخل اسرائیل برخوردار نیست و در تلاش است با نتیجه رسیدن این دو توافق به نوعی بر روی مشکلات داخلی سرپوش بگذارد و فرافکنی را در پیش بگیرد. بنابراین اعلام عادی سازی روابط امارات و بحرین با اسرائیل را می توان در این قالب ارزیابی کرد؛ چرا که انعقاد هر گونه توافق روی کاغذ نمی تواند سند محکمی برای بررسی کم و کیف مناسبات کشورها باشد. اگر هم به امضا برسد باید منتظر بود و دید که به چه شکل و نحوی قالب اجرایی به خود خواهند گرفت.
از طرفی وجود مشکلات اقتصادی و تحریم های مشکل ساز در ایران نیز سبب شده تا آمریکایی ها فرصت را مغتم بشمارند و در پی آن هستند تا در این روند به ایران برای تغییر رفتار فشار بیاورند. البته باید مدنظر داشت که همه کشورهای عربی در این بین یکدست نیستند. عربستان سعودی نیز فعلا تصمیمی برای عادی سازی روابط ندارد و توافقات گذشته اسرائیل و فلسطینیان را همچنان مبنا قرار می دهد. اگرچه کویت کشوری کوچکی به شمار می آید اما در قبال فلسطین موضع مناسبتری گرفته و اعلام کرده که مخالف این گونه از توافقات است. اگر فشارها نیز بر آن افزایش یابد کویت آخرین کشوری خواهد بود که به سمت عادی سازی روابط به اسرائیل می رود. در مورد قطر نیز موضوع به همین شکل است و عدم وجود مواضع یکسان به ویژه در کشورهای حاشیه خلیج فارس سبب این خواهد شد تا روند کنونی مقداری به طول بینجامد و فوری نتایج محسوسی دیده نشود. ضمن اینکه نباید فراموش کرد که موضع مردم کشورهای توافق کننده نیز می تواند این روند را تحت تاثیر قرار دهد و موضوع به چالش کشیده شود.
اینکه این دو توافق از لحاظ سیاسی، امنیتی و اجتماعی چه تاثیراتی می تواند داشته باشد بستگی به میزان پیشرفت آن دارد. در این بین اسرائیل و آمریکا همچنان از تئوری ایران هراسانه استفاده می کنند که در این بین مواضع ایران نیز در قبال کشورهای عربی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بحرین با ایران قطع رابطه کرده و روابط ایران با امارات نیز با فراز و نشیب هایی روبرو بوده است. بدیهی است که اگر این توافقات پیامدهای منفی برای منطقه در بر داشته باشد با واکنش هایی روبرو خواهیم بود. اما بعید به نظر می رسد که به سرعت این تحولات رخ دهند. کشورهای عربی نیز خواستار چنین تنش هایی نیستند. هدف اصلی آنان ایجاد توازن در روابط با اسرائیل بوده است؛ اسرائیل می خواهد کشورهای عربی را به خود نزدیک کند و کشورهای عربی نیز با عادی سازی روابط می خواهند پیامی دهند که ایران ملاحظاتی را در نظر داشته باشد که البته این سیاست نمی تواند برای آنان اثربخش باشد.
از سویی شاهد هستیم در روابط ایران با کشورهایی که خواهان صلح با اسرائیل هستند پیشرفتی چندانی حاصل نشده است. بدون در نظر نگرفتن مقصر، بین ایران و این کشورها اتفاقی رخ نداد تا مانع از شکل گیری توافق آنها با اسرائیل شود. هر گونه موضع گیری تند نیز از سوی ایران این بهانه را به دست آنان می دهد تا همان مواضع تکراری گذشته را بیان کنند و دلیل توافق با اسرائیل را مرتبط با رفتار ایران بدانند. چنین وضعیتی هوشمندی از سوی ایران را می طلبد. همانطور که اشاره کردم کشورهایی هستند که با این توافق مخالف هستند مانند کویت که ایران می تواند روابطش را با آن تقویت کند. یا کشور قطر که تجربه قطع روابط با چهار کشور عربی را تجربه کرده و این مساله نشان داد که خود عرب ها نیز همیشه با هم دوست نیستند و ممکن است با هم دچار اختلافاتی شوند. آنها بیشتر ترجیح می دهند تا مسائل را از بعد منافع ملی ببینند تا ایدئولوژیک. حتی تقویت روابط با عربستان که هنوز تصمیمی برای پیوستن به توافق صلح با اسرائیل ندارد می تواند کارساز باشد. به طور کلی ایجاد روابط مستحکم با این کشورها می تواند تا حدودی بهانه های آمریکا را در راستای ایران هراسی از بین ببرد.بالعکس هر گونه برخورد تند می تواند هزینه بر باشد و باعث منحرف شدن از مسیر اصلی شود.
کشورهای امارات و بحرین شاید در این مرحله بخواهند روابط اقتصادی خود با اسرائیل را توسعه دهند اما در زمینه های امنیتی این امر میسر نیست و به خوبی می دانند که نباید دست به این کار بزنند. آنها درصدد خسارت زدن و ایجاد مشکلات امنیتی برای ایران نیستند و بیشتر در راستای برقراری توازن دست به عادی سازی روابط زده اند. تصور آسیب رسیدن به آنان از سوی ایران سبب شده تا در فکر یارگیری باشند و در حوزه جدی تری وارد عمل نخواهند شد. آمریکا نیز که سالها در منطقه حضور دارد و دارای چندین پایگاه نظامی است تا کنون دست به اقدام نظامی نزده است. اگر بحث رویارویی نیز مطرح شده کشورهای عربی همواره از آمریکا برای این اقدام درخواست کرده اند.
در روند توافقات عادی سازی مولفه دیگری که از اهمیت بالایی برخوردار بوده انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سوم نوامبر است. با پیروزی ترامپ بدیهی است که روند کنونی تشدید خواهد شد اما با انتخاب بایدن احتمال توازن و عقبگرد در این جریانات وجود دارد. کنار رفتن نتانیاهو از قدرت در اسرائیل نیز می تواند تغییراتی در این روند حاصل کند که نشان می دهد تحقق و اجرایی شدن این توافقات به عوامل متعددی بستگی دارد.
۳۱۲۳۱۱
