نوشته های گزنفون تاریخ نویس یونانی در حدود ۲۴۰۰ سال پیش و شهرت فرش بهارستان (ساسانی) در منابع اسلامی ما را با قدمت چندهزارساله این اثر هنری آشنا می کند. تلاش برای رقابت در عرصه جهانی صادرات فرش نیز از دوره قاجار آغاز شد و تا همین امروز ادامه دارد.
یکی از پدیده‌های قابل توجه در سال‌های اخیر روند رو به رشد صادرات فرش دستباف ایرانی به کشورهای مختلف است؛ با توجه به اهمیت صادرات کالاهای غیرنفتی و ارزآوری این محصولات برای کشور، تولیدکنندگان فرش و تابلوفرش های دستباف در تلاش هستند محصول خود را با کیفیتی مناسب برای رقابت در عرصه جهانی ارائه کنند.
چگونه ایران به مهد فرش جهان تبدیل شد؟
فرش دستبافت ایرانی محصولی است هنری که توسط قومیت های مختلف ایران تولید می شود و به عنوان یکی از صنایع دستی نفیس در جهان شناخته می شود. این نوع فرش به خاطر ارتباطی که با قومیت های مختلف و دوره های تاریخی ایران دارد، دارای ارزش ملی است.
تولید گسترده فرش کلاسیک ایرانی به دوره صفویه باز می گردد و شهرهایی مانند تبریز، کاشان، مشهد، اصفهان و کرمان از همان دوران به عنوان مهمترین مراکز تولید فرش دستبافت آغاز به کار کردند. شهرت جهانی این نوع فرش از دوران قاجار به خصوص فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه پدیدار شد.
انواع فرش ایرانی
روش های مختلفی برای تقسیم بندی فرش ها و تابلوفرش های ایرانی وجود دارد؛ کارشناسان قالی های ایرانی را بر حسب نقش و سبک، گره، محل تولید و … طبقه بندی می کن
محل تولید فرش
نامگذاری فرش های کلاسیک ایرانی بیشتر بر حسب منطقه جغرافیایی و قوم تولید کننده آن ها صورت گرفته است و از جمله آن ها می توان به فرش بختیاری، فرش فارس و فرش هریس (منطقه آذربایجان) اشاره کرد. همین طور از جمله مشهورترین فرش های در حال حاضر ایران، فرش تبریز، فرش اصفهان، فرش کاشان و مشهد هستند.
فرش تبریز
شهر تبریز و بازار سنّتی فرش آن از جمله مراکز مهم تولید و صادرات قالی هستند. بازار فرش تبریز به لحاظ ارزش معاملات و نیز به لحاظ سهم بالای فرش در سبد صادرات غیر نفتی ایران، همچنین به لحاظ ارزش هنری، فرش‌های مورد معامله در آن از اهمیت فوق العاده‌ای بهره‌مند است. این بازار به لحاظ اقتصادی– تجاری در حفظ هنر قالیبافی منطقه و کشور نقش عمده‌ای دارد، به علاوه در کنار آن معماری و بافت فرهنگی – اجتماعی بازار سنّتی فرش تبریز، به عنوان یک سرمایۀ هنری – اجتماعی اهمیت ویژه‌ای دارد. فرش‌های ارائه شده در این بازار ویژگی های بسیاری دارند که تنوع طرح یکی از مهمترین آنان است.
فرش شفقی تبریز از برندهای شناخته شده تولید کننده فرش دستباف و تابلو فرش دستباف ایرانی است که با کمک گرفتن از هنرمندان روستایی و اصیل توانسته است خصوصیات و ویژگی های اقلیمی، قومی و فولکلوریک و اسطوره ای این محصولات را همواره حفظ کند. از طرفی نیاز مشتریانی که به طرح های جدید علاقه مند هستند نیز در فرش شفقی تبریز در نظر گرفته شده است.
طرح های فرش دستبافت ایرانی
شاید به جرات بتوان گفت که در کنار همه عواملی که باعث شهرت فرش ایرانی شده است، طرح های متنوع و اصالت آن ها بوده است که سیاحان غربی و شرقی را بارها بر آن واداشته که توصیف فرش بافی و فرش ایرانی را بارها در سفرنامه های خود شرح دهند. طرح فرش ها و تابلو فرش دستباف ایرانی در بین مردم به طرح گل قالی یا طرح گل فرش مشهور است و از جمله آن ها می توان به طرح شاه عباسی، اسلیمی، بته جقه ای، درختی، ترکمن، شکارگاهی، گل فرنگ، قابی یا خشتی، گلدانی، ماهی درهم، محرابی، محرمات، ایلی-عشایری، هندسی و تلفیقی اشاره کرد. در تقسیم بندی دیگر فرش دستبافت ایرانی را به دو گروه تقسیم می کنند: فرش هایی که نقوش حیوانی دارند و فرش هایی که نقوش گیاهی دارند.
روش بافت قالی
روش بافت هم می تواند معیار دیگری برای تفاوت در قالی های دستبافت باشد؛ از این نظر دو نوع بافت ترکی و فارسی وجود دارد.
روش ترکی باف
این روش بیشتر در مناطقی مانند آذربایجان، زنجان و همدان که مردم ترک زبان هستند مرسوم است و چون گره های متقارن در آن استفاده می شود، دارای کیفیت، استحکام و دوام بیشتری هم هست.
روش فارسی باف
این نوع بافت در قم، اصفهان، یزد و کرمان و خراسان مرسوم است و بیشتر برای تولید فرش های با ابعاد بزرگ مناسب است؛ همچنین استفاده از شانه های سنگین ممکن است به استحکام فرش را تحت تاثیر قرار دهد و برای بافت فرش هایی با نقش ظریف توصیه نمی شود.
کارشناسی قیمت فرش دستبافت ایرانی
فرش دستباف ایرانی از جمله کالاهایی است که در بازارهای داخلی و خارجی مشتریان مخصوص خود را دارد. قیمت این محصول بر حسب کیفیت طرح، مواد اولیه، بافت و تنوع رنگ آن کارشناسی می شود و علاوه بر ارزش کالایی، ارزش هنری آن نیز مورد توجه قرار می گیرد. شایان ذکر است که در تولید فرش دستباف قبل از هر چیز استفاده از منابع بکر، طبیعی و غیر مصنوعی مثل پشم، ابریشم و نخ باید مورد توجه قرار بگیرد.
چالش های پیش روی تولیدکنندگان
در دوره قاجار با ورود رنگ های مصنوعی کیفیت قالی های ایرانی شروع به کاهش گذاشت که این مسئله در نهایت منجر به عدم رضایت مشتریان خارجی شد؛ از جمله دلایلی که باعث شد استفاده از این رنگ ها در بین تولیدکنندگان رایج شود، ارزانی، سهولت استفاده و جذابیت بصری ای بود که در فرش ها ایجاد می کردند. متاسفانه این رنگ ها بعد از مدت کوتاهی کدر شده یا در صورت شستشوی فرش با یکدیگر مخلوط می شدند. با اینکه از همان دوره قاجار واردات این رنگ ها ممنوع شد، در نهایت حکومت مجبور شد کارشناسانی را برای تشخیص کیفیت فرش تربیت کند. با پیشرفت تکنولوژی و اختراع الیاف مصنوعی، کیفیت فرش ایرانی باز هم دستخوش تغییراتی شد که تا به امروز تحت تاثیر آن بوده است.
در سال های گذشته، برندهای مختلف، از جمله فرش شفقی تبریز تلاش کرده اند که کیفیت محصولات خود را به استانداردهای جهانی برسانند. فرش شفقی تبریز توسط مجرب ترین اساتید طراحی می شود و معمولا برای تولید نقش های ظریف به کار می رود. تنوع رنگ و طرح و استفاده از الیاف با کیفیت از دیگر ویژگی هایی است که این فرش را منحصر به فرد می کند. استفاده از سایه روشن به این قالی ها عمق داده و آن ها را در حد یک تابلوی نقاشی زیبا می کند. پرداخت نهایی آن نیز توسط استادکارانی صورت می پذیرد که سال ها تجربه این کار را کسب کرده اند.
یکی دیگر از چالش هایی که در سال های اخیر پیش روی تولیدکنندگان فرش شفقی تبریز قرار داشته است، تلاش برای به حداکثر رساندن دستمزد قالیبافان محلی و روستایی بوده است که به حق عامل اصلی حفظ کیفیت فرش دستبافت ایرانی هستند. امید است تمام برندهای ایرانی فرش در راستای حفظ عدالت در پرداخت دستمزد این عزیزان، کوشش کنند.
۲۱۲۱
