از زمان انتشار کتاب “طرح بزرگ” به قلم استیون هاوکینگ فیزیکدان مشهور و نخبه انگلیسی – و لئونارد ملودینوف به عنوان نویسنده همکار- که در آن رویکردهای خداباورانه در باره عالم هستی و حیات بشر را تخطئه کرده بود، این کتاب دستمایه حملات فراوان به ادیان و مذاهب شده و بارها به شکل های مختلف مورد استفاده و ارجاع خداناباوران و آتئیست ها و ملحدین قرار گرفته است.
شهرت و جایگاه استیون هاوکینگ به عنوان یک فیزیکدان مطرح و مقبول در جهان که علیرغم مشکل جدی و معلولیت جسمی به چنین جایگاه علمی رسیده بود نیز به سرعت و دامنه نشر محتوای این کتاب کمک کرد و هر چند بارها پاسخ ها و نقدهای جدی از سوی دانشمندان مسیحی و مسلمان به آن در کشورهای مختلف انتشار یافت، اما همچنان بازار دیدگاههای او رونق دارد و هنوز هم مخصوصا در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی از سخنان و نوشته های او یاد می شود.
خلاصه ادعای وی – که البته تازگی هم ندارد و در طول قرنها به زبان های مختلف و بیان های گوناگون تکرار شده و او با ادبیات علوم تجربی مدرن روایت کرده بود- این است که قوانین فیزیکی و طبیعی گرداننده نظام حیات جهان هستند و به علتی ماورائی به عنوان خدا نیازی ندارند، اگر هم در طول قرنها بشر از خدا یا خدایانی سخن گفته به دلیل جهل و بی خبری اش از این قوانین بوده است.
وی ادعا کرد که جهان برای وجود خود به خدا نیازمند نیست و انسان به عنوان یک ماشین زیستی از خود اختیاری ندارد و بهشت و جهنم را به عنوان حیات پس از مرگ رد می کند. کتاب او ده سال پیش انتشار یافت و بلافاصله به پرفروش ترین کتاب سایت آمازون تبدیل گردید و با تبلیغات حساب شده به صورت گسترده ترویج و بازاریابی شد.
در ایران هم پس از انتشار چند ترجمه از کتاب او به زبان فارسی در طول چند سال پس از آن، نقدهایی نیز به تدریج بر این کتاب به چاپ رسید که هر یک در جای خود قابل توجه و ارزشمند هستند. سال گذشته کتاب استاد مهدی چهل تنی با عنوان “بی پروایی در قلمرو فیزیک و فلسفه” با نگاهی به “طرح بزرگ” منتشر شد که به دلایلی دارای امتیاز و قابل توجه است.
«بی پروایی در قلمرو فیزیک و فلسفه» / نویسنده: مهدی چهل تنی / ناشر: رامند، چاپ اول ۱۳۹۷ / ۳۵۲ صفحه، ۴۵۰۰۰ تومان
نویسنده در هر دو حوزه فیزیک و علوم تجربی و نیز فلسفه و کلام و الهیات صاحب نظر و دارای صلاحیت علمی است؛ رشته تحصیلی تخصصی اش در دوران جوانی و تحصیلات دانشگاهی فیزیک بوده و سپس مطالعات و تحصیل جدی در حوزه فلسفه و کلام داشته و مدتها رییس انجمن حکمت و فلسفه بوده است.
از همین رو با جامعیت و احاطه ای ستودنی به بررسی کتاب طرح بزرگ پرداخته و علاوه بر تمرکز بر نقاطی که ناقدان دیگر کمتر به آن ها پرداخته اند، موضوعاتی کلی و اساسی را در مسیر ادعاهای مؤلف مطرح کرده و به چالش کشیده است.
مقدمه خواندنی و مفید او نیز قبل از ورود به متن کتاب بسیار راهگشاست -زیرا نویسنده مثال هایی متعدد از نظریه های علمی در تاریخ فیزیک معاصر را ذکر می کند که در سالهای اخیر رد شده اند – و خلاصه پایانی کتاب هم برای مرور سریع و اجمالی متن بسیار کاربردی و قابل استفاده به نظر می رسد.
در متن کتاب هم که نویسنده طی هشت فصل قدم به قدم محتوای کتاب و ادعاهای استیون هاوکینگ را نقد کرده همواره رویکردی متین و عالمانه و زبانی محترم و با ادب دارد و گاه چنان با احترام و تجلیل از مؤلف یاد می کند که خواننده را به تعجب وادار می کند.
اهتمام و جدیت نویسنده و ناشر در ارائه محصولی ارزشمند گذشته از محتوای غنی کتاب و ظاهر حرفه ای وآبرومند و صفحه آرایی شکیل آن، اشاره ای هم در نکته پایانی مقدمه نویسنده دارد:
“اواخر سال ١٣٩٣ چهار فصل اول را تمام کردم. صبحی به سر کار می رفتم و نقد نام برده را با همه یادداشت ها در کیفی زیر بغل گذاشته بودم که موتورسواری آن کاره با چنان سرعتی کیف را درربود که فقط توانستم بگویم آه و آن آه بر لبانم تمام نشده بود که موتور سوار از پیچ کوچه غایب شد. دوباره نوشتن را از اول شروع کردم. می خواستم دست بردارم، ولی بی بی سی دست بردار نبود”!
* منتشر شده در سایت الف/ ۱۹ آذر ۱۳۹۹
